Wyobraźnia przestrzenna – czym jest i jak ją rozwijać?

Wyobraźnia przestrzenna zazwyczaj kojarzona jest z matematyką, a dokładniej rzecz ujmując z geometrią i bryłami. W rzeczywistości wspomniana funkcja wykonawcza obejmuje też orientację w terenie, umiejętność dotarcia do celu i wizualizację ustawienia przedmiotów w urządzanym pomieszczeniu. Dzięki tej zdolności potrafimy też wskazać krótszą drogę, wyrzeźbić określoną bryłę i prawidłowo złożyć przedmiot codziennego użytku. Jak wygląda rozwijanie wyobraźni przestrzennej? 

Co to jest wyobraźnia przestrzenna? 

Wyobraźnia przestrzenna to niezwykle cenna umiejętność, która rozwija się szczególnie intensywnie przez pierwszych 8 lat życia dziecka. Już niemowlęta potrafią dokonać prostych transformacji przestrzennych w swoim umyśle. Z czasem doskonalą swoje zdolności. Wyobraźnię przestrzenną zalicza się do funkcji poznawczych. Osoby, u których się rozwinęła, mogą pochwalić się doskonałą orientacją w terenie, nawigacją i wizualizacją położenia obiektów względem siebie. Ułatwia im to projektowanie, rysowanie, urządzanie wnętrz i znalezienie właściwej drogi do celu. 

Wyobraźnia przestrzenna została stwierdzona już u 4-miesięcznych dzieci. Początkowo obejmuje ona tylko proste transformacje, ale z czasem poszerza się. Wynika to z dojrzewania hipokampu i stymulacji ze strony otoczenia. W dalszej części artykułu zostaną przybliżone ćwiczenia na wyobraźnię przestrzenną dla dzieci. 

Co daje wyobraźnia przestrzenna? 

Wyobraźnia przestrzenna bardzo przydaje się w codziennym życiu. Nie tylko ułatwia edukację szkolną i akademicką, ale też umożliwia prowadzenie samochodu i korzystanie z mapy. Dzięki niej udaje nam się dotrzeć do celu, np. na nieznaną ulicę lub dzielnicę. Wyobraźnia przestrzenna okazuje się przydatna także w działalności artystycznej. Korzystają z niej malarze, rzeźbiarze i fotografowie. 

Wyobraźnia przestrzenna pozwala:

• określić kształty poszczególnych przedmiotów, 
• ocenić, co znajduje się bliżej, a co dalej na horyzoncie, 
• zaplanować drogę prowadzącą do celu,
• prowadzić samochód, 
• planować i wykonywać ruchy w przestrzeni podczas uprawiania sportu, 
• tworzyć obrazy, rzeźby i fotografie, 
• rozwinąć umiejętność pisania.

Z czego wynika brak wyobraźni przestrzennej i jak go rozpoznać? 

Brak wyobraźni przestrzennej utrudnia nie tylko szkolną edukację, ale też codzienne życie. Specjaliści zauważyli, że dziewczynki częściej wykazują trudności w tym zakresie niż chłopcy. Prawdopodobnie wynika to z przyczyn kulturowych. Dziewczynki od najmłodszych lat zachęca się do rozwijania umiejętności społecznych. Służą temu odpowiednio dobrane zabawki – lalki, misie, miniaturki naczyń kuchennych. U chłopców zaś wspiera się wyobraźnię przestrzenną. Budują oni obiekty z klocków, bawią się samochodami i samolotami, których niektóre modele skleili samodzielnie. 

Rodzice i nauczyciele często nieświadomie zwracają się do chłopców językiem nacechowanym przestrzennie, a do dziewcząt emocjonalnym. Prowadzi to do rozwoju odmiennych kompetencji. Na szczęście można to zmienić, dbając o to, aby dziewczynki również ćwiczyły swoją wyobraźnię przestrzenną poprzez odpowiednie zabawy i słownictwo. Są bowiem w stanie przyswoić te przydatne umiejętności w tym samym stopniu co chłopcy. 

Stereotypy nieświadomie przekładają się na sposób wychowywania dzieci. Zauważono, że chłopcom częściej mówi się o związkach przyczynowo-skutkowych, wymiarach obiektów, ich lokalizacji i cechach przestrzennych. Z dziewczynkami rzadziej porusza się te kwestie, ale na szczęście powoli to się zmienia. Coraz więcej z nich świetnie radzi sobie z matematyką i uzyskuje tytuł inżyniera. Wszystko bowiem zależy od wspierania ich naturalnego potencjału od najmłodszych lat. 

Brak wyobraźni przestrzennej można rozpoznać po:

• trudnościach z odróżnianiem strony lewej od prawej, przodu i tyłu, 
• problemach z rozpoznawaniem kształtu obiektów, 
• nieprawidłowościach w wykonywaniu zadań motorycznych, np. podnoszeniu nogi w górę, 
• problemach z nauką matematyki, 
• trudnościach z rysowaniem, rzeźbieniem itp., 
• braku umiejętności planowania rozmieszczenia poszczególnych elementów, 
• problemach z pisaniem, 
• częstym obijaniu kończyn wskutek niewłaściwego oszacowania wielkości wolnej przestrzeni. 

Brak wyobraźni przestrzennej może towarzyszyć dyspraksji (syndromowi niezdarnego dziecka). Występuje ona m.in. u osób z ADHD i autyzmem.

Poznaj ćwiczenia na rozwijanie wyobraźni przestrzennej 

Ćwiczenia na wyobraźnię przestrzenną przynoszą najlepsze rezultaty w pierwszych 8 latach życia dziecka. Nie oznacza to jednak, że nie można ich wykonywać w późniejszym wieku. Nigdy nie jest za późno, by zdobyć nowe umiejętności lub oszlifować już istniejące. Ludzki mózg słynie z neuroplastycznosci. Oznacza to, że wciąż powstają w nim nowe połączenia synaptyczne. Im częściej powtarzamy daną czynność, tym mocniej je utrwalamy, ucząc się nowych rzeczy. 

Istnieją różne ćwiczenia na wyobraźnię przestrzenną dla dzieci. Przede wszystkim spróbuj stworzyć przestrzeń, która wspiera zdolności wzrokowo-przestrzenne młodego człowieka. Pomogą w tym gry i zabawki edukacyjne, które są dostosowane do wieku dziecka i jego aktualnego etapu rozwojowego. Wiele z nich wymaga manipulacji przestrzennej i zauważenia, że jeden obiekt znajduje się bliżej niż drugi. 

Jako rodzic staraj się oswajać dziecko z językiem przestrzennym. Naucz go takich słów jak: duży, mały, okrągły, trójkątny, prostokątny, niski, wysoki, pozaginany, poskręcany, wklęsły, wypukły, lewy, prawy, dolny, górny. Spróbuj je włączyć do codziennych rozmów i zabaw. Możecie np. opisywać różne przedmioty w sklepie lub zwierzęta spotkane w zoo. Im częściej używamy słów nacechowanych przestrzennie, tym łatwiej wychwytujemy niuanse w kształcie i lokalizacji obiektów. 

Codziennie ćwicz z dzieckiem wyobraźnię przestrzenną. Poproś je, żeby postawiło zabawkę przed Tobą lub za Tobą. Zachęć je, by najpierw skakało na lewej nodze, a później na prawej. Możecie również pobawić się w chowanie różnych przedmiotów i nawigację w celu ich odnalezienia. Dziecko uczy się wówczas korzystać ze wskazówek przestrzennych. 

Bardzo dobre rezultaty przynoszą ćwiczenia na rozwijanie wyobraźni przestrzennej, które wspierają zabawki edukacyjne. Domino drewniane obrazkowe uczy nie tylko odpowiedniego dopasowania dwóch kostek, ale też nazywania emocji. Ich znajomość ułatwia funkcjonowanie i komunikację z innymi ludźmi. Ponadto dziecko ćwiczy koncentrację uwagi, koordynację ręka-oko i logiczne myślenie. Maria Montessori zawsze uważała, że młodzi ludzie najwięcej uczą się poprzez zabawę. 

Układanka lewopółkulowa zawiera 8 drewnianych ubranek i spinaczy oraz 12 kart opisujących ich ułożenie. Pozwala to ćwiczyć wyobraźnię przestrzenną, za którą odpowiada lewa półkula mózgu. U dzieci w wieku przedszkolnym bardzo dobrze rozwija się prawa półkula, której kilkulatki zawdzięczają swoją kreatywność. 

Puzzle progresywne przedstawiają 5 niezależnych obrazków (środków transportu). Każdy z nich składa się z kilku elementów, które dziecko uczy się dopasowywać, aby uzyskać balon, samochód czy koparkę. Rozwija to jego wyobraźnię przestrzenną. W naszej ofercie mamy też Puzzle progresywne Przyroda.