Siła Dotyku
Powszechnie wiadomo o korzystnym wpływie dotyku na rozwój zarówno emocjonalny, poznawczy oraz społeczny dziecka. Po porodzie, w pierwszym okresie życia niemowlę potrzebuje przede wszystkim bezpośredniego fizycznego kontaktu z matką. Jej dotyk uspokaja i zapewnia poczucie bezpieczeństwa. Zmysł dotyku jest pierwotnym narzędziem komunikacji pomiędzy nowo narodzonym dzieckiem, a światem zewnętrznym.
Dotyk to jeden z tych zmysłów, który ma szczególne znaczenie w nieprzerwanym procesie przyczyniającym się do percepcji innego rodzaju wrażeń. Dotyk był jednym z dominujących zmysłów w trakcie ewolucji, jest dominującym wrażeniem w trakcie narodzin i jego znaczenie dla ludzkiego funkcjonowania w trakcie dalszego życia jest bardziej decydujące niż się powszechnie uważa.
Bodźce i receptory
Informacja dotykowa trafia do nas poprzez komórki sensoryczne zwane receptorami, umiejscowione w naszej skórze od głowy do palców stóp. Wrażenia lekkiego dotyku, głębokiego nacisku, naciągania skóry, wibracji, ruchu, temperatury i bólu powodują aktywację receptorów. Wrażenia te mają charakter zewnętrzny i są wynikiem działania bodźców znajdujących się poza naszym ciałem.
Ten system sensoryczny łączy nas ze światem zewnętrznymi innymi ludźmi. Dotyk jest źródłem istotnych informacji dla świadomości własnego ciała, planowania motorycznego, dyskryminacji wzrokowej, języka, szkolnego uczenia się, bezpieczeństwa emocjonalnego i umiejętności społecznych.
Na układ dotykowy składają się dwa elementy. Pierwszy z nich to system ochronny (lub obronny). Jego głównym zadaniem jest uczulić nas na potencjalne szkodliwe (lub pożyteczne) bodźce. Receptory dotykowe systemu ochronnego znajdują się przede wszystkim na owłosionej skórze głowy, twarzy i genitaliów. Ich reakcję wywołuje bodziec w postaci lekkiego dotyku. Zazwyczaj modulacja wrażen1 dotykowych poprawia się wraz z naszymi interakcjami z innymi ludźmi i przedmiotami. Uczymy się hamować wrażenia, które nie mają znaczenia oraz ignorujemy wrażenia lekkiego dotyku, który nie stanowi dla nas zagrożenia, ani nie wywołuje przykrych odczuć (np. ból). Drugi element układu dotykowego uczy nas odróżniać, jakiego rodzaju dotyk odczuwamy. Receptory odpowiedzialne za dyskryminację dotykową znajdują się w skórze, zwłaszcza na dłoniach i czubkach palców, podeszwach stóp, na ustach i języku. Mocny dotyk czy też nacisk dotykowy to bodziec, który aktywizuje te receptory.
NIE-zgrany zmysł dotyku
Dysfunkcja dotykowa to niewystarczające przetwarzanie przez centralny układ nerwowy wrażeń odbieranych przez skórę. Wszystkie rodzaje SPD (zaburzenia przetwarzania sensorycznego) mogą wpływać na to, jak dziecko organizuje i wykorzystuje wrażenia dotykowe. Dziecko może przejawiać trudności powiązane z dotykaniem i byciem dotykanym przez przedmioty i osoby. W codziennym funkcjonowaniu mogą występować problemy z modulacją, dyskryminacją lub umiejętnościami motorycznymi o podłożu sensorycznym w zależności od występującego rodzaju zaburzeń przetwarzania sensorycznego. Do zaburzenia modulacji sensorycznej możemy zaliczyć|:
Obronność dotykowa
Dziecko z nadwrażliwością na dotyk może prezentować szereg negatywnych i emocjonalnych reakcji na niespodziewane wrażenia dotykowe. Może również reagować w ten sam sposób na spodziewany dotyk. Większość wrażeń może być postrzegane jako niekomfortowe, niepokojące czy przerażające.
Deficyty w zakresie percepcji zmysłowej wpływają na rozwój dziecka i w efekcie mogą go hamować, bądź opóźniać. Dziecko przejawiające problemy związane z nadwrażliwością w obrębie czucia powierzchniowego charakteryzuje się postawą wycofującą, obronną na dotyk. Przejawia się to poprzez: unikanie kontaktu fizycznego – unikanie tłumu, nietolerancja pewnych faktur w odzieży; niechęć do metek, obcisłych ubrań, unikanie dźwięków, szczególnie o wysokiej częstotliwości, brak tolerancji potraw o określonej konsystencji. Można zaobserwować również problemy grafomotoryczne wynikające z unikania aktywizacji pracy rąk przy użyciu materiałów łatwo przekształcalnych, stymulujących rozwój motoryki małej oraz z powodu nieprawidłowego chwytu przyrządu pisarskiego (długopis, kredka itp.).
Podreaktywność dotykowa – „Nuda!”
Dziecko, u którego występuje podreaktywność na dotyk, ma skłonność do jego lekceważenia, bez względu na to czy jest przyjemny, czy bolesny. W przeciwieństwie do dziecka z obronnością dotykową, dziecko podreaktywne nie będzie reagować na dotyk na tyle skutecznie, by się obronić. Może nawet nie zdawać sobie sprawy z dotyku, chyba że będzie on bardzo intensywny.
Poszukiwanie sensoryczne – „Więcej!”
„Poszukiwacz sensoryczny” potrzebuje intensywnych i mocnych wrażeń dotykowych. Może dotykać i brać do rąk przedmioty, które się do tego nie nadają (delikatne naczynie lub gorąca świeca). Dziecko intensywnie poszukuje szczególnego rodzaju powierzchni i faktur, które dla innych mogą okazać się nieprzyjemne. Pociera dłońmi szorstką korę drzew, chodzi na boso po żwirze, podchodzi zbyt blisko do innych osób, wpada na inne osoby uwielbia wszelkiego rodzaju „brudzące zabawy”.
Zaburzenia dyskryminacji dotykowej: „Co?”
Dziecko z zaburzeniami modulacji sensorycznej może mieć trudności ze zwróceniem uwagi na fizyczne cechy przedmiotów. W sytuacji, kiedy dziecko unika wrażeń sensorycznych, może przykładowo trzymać ręce w kieszeniach lub zaciskać je w pięści, żeby ochronić wrażliwe dłonie. Jeśli jest „poszukiwaczem”, wówczas może manipulować wszystkim, co wpadnie mu w ręce, bez żadnego rozróżnienia.
Kiedy modulacja sensoryczna jest pozbawiona synchronizacji, system dyskryminacyjny dziecka może nie spełniać swojej roli, co w konsekwencji może prowadzić do trudności z wykorzystaniem zmysłu dotyku przez dziecko w coraz to bardziej skomplikowanych celach jak np. nauka w szkole. Dziecko może nie potrafić wskazać palcem książki, którą chciałoby obejrzeć, ani zapiąć płaszcza bez patrzenia co robi. Mogą występować problemy z opanowaniem umiejętności manualnych, z wykorzystaniem przyborów szkolnych.
Chcąc wspierać prawidłowy rozwój zmysłu dotyku już od pierwszego dnia życia dziecka możemy zaoferować maluszkowi wsparcie w formie stymulacji układu nerwowego oraz pomoc w modulowaniu wrażeń dotykowych. Możemy zaproponować mnóstwo bezpiecznych, odpowiednich, wesołych i łatwych zajęć dotykowych wykorzystując szereg pomocy dydaktycznych, gier czy zabaw.
Joanna Rybacka
Magister fizjoterapii, absolwentka Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Specjalizuję się w pracy z niemowlętami oraz dziećmi starszymi. Posiadam ponad 13 letnie doświadczenie pracy w zakresie rehabilitacji neurologicznej.
Jestem Terapeuta neurorozwojowym. Celem mojej pracy jest wczesne wspomaganie rozwoju dziecka, stosując interdyscyplinarne podejście umożliwiające objęcie holistyczną opieką dziecko oraz rodzinę.
Bibliografia:
- Carol Stock Kranowitz, Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego- diagnoza i postępowanie. Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2011
- Carol Stock Kranowitz, Nie-zgrane dziecko w świecie gier i zabaw. Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2011
- Lindsey Biel, Integracja Sensoryczna. Skuteczne strategie w terapii dzieci i nastolatków. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2015
- Martin Grunwald, Homo Hapticus, Dlaczego nie możemy żyć bez zmysłu dotyku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2019
Polecane produkty
Drewniana gra domino emocje – Smart Memories
System dotykowy
Dotyk to jeden z tych zmysłów, który ma szczególne znaczenie w nieprzerwanym procesie przyczyniającym się do percepcji innego rodzaju wrażeń.