Motoryka duża znajduje się w centrum zainteresowania psychologów dziecięcych, pediatrów i rodziców. Co to jest i dlaczego jej rozwój uchodzi za tak istotny? Rozwija się jako pierwsza i jest ściśle związana ze sprawnością fizyczną. Obejmuje m.in. takie aktywności ruchowe jak chodzenie, pływanie, machanie rękami, raczkowanie, podnoszenie się na rękach i bieganie. Jak powinna rozwijać się motoryka duża i jak ją wspierać?
Czym jest motoryka duża?
Motoryka duża rozwija się jako pierwsza, dziecko uczy się jej już w życiu płodowym, gdy porusza się w łonie matki. Obejmuje ogólne aktywności ruchowe, które aktywują mięśnie rąk, nóg i tułowia. Na jej podstawie z czasem kształtuje się motoryka mała powiązana ze zdolnościami manualnymi, np. wiązaniem sznurówek i otwieraniem opakowań. Z kolei z niej wyrasta grafomotoryka, która dotyczy pisania i rysowania.
Specjaliści podkreślają, jak ważne jest, aby motoryka duża rozwijała się prawidłowo. Dzięki niej młody człowiek może wykonywać obszerne ruchy, w których wykorzystuje ręce, nogi i plecy. Przykłady motoryki dużej obejmują chodzenie, bieganie, skakanie, jazdę na rowerze, raczkowanie, pływanie, rzucanie piłki, kopanie piłki i podnoszenie się na rękach.
Aby dziecko mogło wykonywać wyżej wymienione czynności, musi zaangażować w nie całe ciało. Złożone ruchy wymagają koordynacji mięśni, stawów i zmysłów. Ich pracę kontroluje układ nerwowy. Motoryka duża zazwyczaj rozwija się prawidłowo, ale zdarza się, że dochodzi do zaburzeń, które należy skonsultować ze specjalistą.
Jeśli dostrzeżesz u dziecka zaburzenia motoryczne, nie ignoruj ich. Sprawność ruchowa młodego człowieka jest bardzo ważna, pozwala bowiem normalnie funkcjonować. Umożliwia wykonywanie codziennych czynności, zabawę, naukę i pracę. Bez motoryki dużej nie da się rozwinąć zdolności manualnych, a w konsekwencji pisania i rysowania.
Etapy rozwoju motoryki dużej u dzieci w różnym wieku
Ocena motoryki dużej zawsze powinna uwzględniać etap rozwoju dziecka. Pokonywanie kolejnych kamieni milowych świadczy o tym, że nie ma powodu do niepokoju i wszystko przebiega w sposób prawidłowy. Niektóre dzieci raczkują nieco później niż ich rówieśnicy. Nie zawsze świadczy to o zaburzeniu. Kształtowanie motoryki dużej odbywa się bowiem w indywidualnym tempie. Problem pojawia się wówczas, gdy szybkość rozwoju znacznie odbiega od przyjętych norm. Wówczas warto skonsultować się ze specjalistą, aby ustalił przyczynę opóźnień.
Motoryka duża kształtuje się etapowo w następujący sposób:
- 0-3 miesiące – dziecko podnosi głowę i porusza nogami,
- 3-6 miesięcy – maluszek obraca się,
- 6-12 miesięcy – pociecha siada, pełza i chodzi przy meblach,
- 1-2 lata – dziecko chodzi, biega i wspina się,
- 2-3 lata – młody człowiek skacze, rzuca piłką, jeździ na rowerku dostosowanym do jego wieku,
- 3-4 lata – pociecha łapie piłkę i ją kopie, korzysta też ze zjeżdżalni na placu zabaw.
Jakie są zaburzenia motoryki dużej?
Zaburzenia motoryki dużej należy skonsultować ze specjalistą. Oceni on, czy mamy powód do niepokoju, w razie potrzeby przeprowadzi szerszą diagnostykę i wskaże dalsze kroki postępowania. Może zalecić wykonywanie z dzieckiem specjalnych ćwiczeń w formie zabawy.
Najczęściej diagnozuje się takie zaburzenia motoryczne jak:
- trudności z utrzymywaniem równowagi – dziecko poruszając się i biegając, często się przewraca lub obija o różne rzeczy,
- opóźnienie w osiąganiu kamieni milowych – choć każdy młody człowiek rozwija się we własnym tempie, to nie wolno ignorować sytuacji, które wyraźnie odbiegają od normy. Należy wówczas skonsultować się ze specjalistą, aby ocenić, dlaczego dziecko nie raczkuje lub nie chodzi,
- trudności z koordynacją ruchową – niekiedy zdarza się, że pociecha nie potrafi odbić lotki podczas gry w badmintona lub złapać piłki.
Motoryka duża stanowi bazę, na której rozwijają się zdolności manualne oraz umiejętność pisania i rysowania. Nie wolno lekceważyć jej zaburzeń.
Motoryka duża – przykłady ćwiczeń
Ćwiczenia motoryki dużej odgrywają znaczącą rolę w jej kształtowaniu. Rodzice powinni wykonywać je wraz ze swoimi dziećmi, aby wspierać ich prawidłowy rozwój. Wiele z nich jest bardzo prostych i przebiega w atmosferze zabawy. Jednocześnie podczas nich można zbudować bliskościową relację ze swoją pociechą. Poniżej znajdują się przykłady ćwiczeń motoryki dużej, które zostały dopasowane do wieku dziecka.
Motoryka duża u niemowląt (0-3 miesiące)
Motoryka duża u niemowląt ogranicza się do podnoszenia głowy i wymachiwania nogami. Ćwiczenia koncentrują się na wzmacnianiu tych dwóch umiejętności.
- Kładzenie na brzuchu – podczas przewijania, zabaw i wspólnie spędzanego czasu warto kłaść maluszka na brzuszku. Młody człowiek wzmacnia wówczas mięśnie szyi, ramion i pleców.
- Poruszanie nóżkami – chwyć niemowlę delikatnie za nóżki i wykonuj nimi ruchy naśladujące jazdę na rowerze. Wpływa to pozytywnie na koordynację i stymuluje zmysł dotyku.
- Zabawa w samolot – zaleca się, aby położyć maluszka na udach twarzą w swoją stronę, a następnie zmieniać kąt nachylenia, stopniowo unosząc swoje kolana. Dziecko uczy się wówczas koordynacji ruchowej i wzmacnia mięśnie.
- Ćwiczenie rąk – połóż atrakcyjną zabawkę blisko maluszka. Niech zachęci go do tego, aby sięgnął po nią ręką.
- Zmiana pozycji leżącej – gdy dziecko leży na jednym boku, chwyć je za rączki tak, aby przewróciło się na drugi.
Motoryka duża u niemowląt (3-6 miesięcy)
Po kilku miesiącach od narodzin wzrasta aktywność dzieci. Maluchy próbują eksplorować otaczający je świat, który wydaje się niezwykle interesującym miejscem. Wówczas należy popracować nad motoryką dużą, a dokładniej nad koordynacją ruchową i wzmocnieniem mięśni.
- Chwytanie zabawek – zachęć maluszka do tego, aby sam sięgał po to, co go interesuje.
- Ćwiczenia nóżek – na przemian zginaj je i prostuj.
- Przekładanie z boku na bok – ćwiczenie z pierwszego etapu rozwoju wymaga kontynuacji. Chwyć maluszka za rączki i przekładaj go z boku na bok.
- Zabawy na macie edukacyjnej – zadbaj o to, aby miała ona kontrastowe zawieszki, które intrygują niemowlę. Dzięki temu dziecko będzie próbowało do nich sięgnąć rękami i nogami.
- Pomoc w raczkowaniu – wspieraj niemowlę w zachowaniu równowagi i kierunku ruchu. Usuń z jego drogi niebezpieczne przedmioty.
Motoryka duża u niemowląt (6-12 miesięcy)
Dziecko dość szybko rozwija motorykę dużą. Między 6. a 12. miesiącem życia raczkuje, siada i stawia pierwsze kroki.
- Wspieranie raczkowania – zachęcaj dziecko do tej aktywności, rozkładając w pokoju atrakcyjne zabawki. Wyeliminuj z przestrzeni przedmioty o ostrych krawędziach lub odpowiednio je zabezpiecz.
- Podnoszenie rzeczy z podłogi – pokaż maluszkowi, jak schwytać w dłonie zabawkę, która leży na podłodze i zabrać ją ze sobą. Pomóż mu w tej czynności, trzymając dziecko za rękę.
- Stawianie pierwszych kroków – chwyć niemowlę na biodra i pomóż mu w chodzeniu. Dopasuj się do jego tempa.
- Wspinaczka – zrób kopiec z poduszek, a następnie zachęć maluszka, aby się na niego wspinał. Pozwoli to wyćwiczyć koordynację ruchową i równowagę.
- Ćwiczenia z piłką – zachęć pociechę do tego, aby toczyła lub podawała Ci piłkę. Dzięki temu nauczy się koordynacji ręka-oko.
- Zabawy ruchowe – ich repertuar jest dość szeroki. Niektórzy rodzice zachęcają swoje pociechy do klaskania w dłonie, a inni do machania rękami.
Motoryka duża u dzieci (1-2 lata)
Dzieci w tym wieku stają się coraz bardziej samodzielne, dlatego wprowadza się dodatkowe i bardziej zaawansowane ćwiczenia motoryki dużej.
- Chodzenie po linii – możesz nakreślić ją kredą na chodniku. Następnie poproś dziecko, aby przeszło wzdłuż niej, ćwicząc równowagę i koordynację ruchową.
- Rzucanie i chwytanie piłki – zachęć dziecko do tej zabawy, gdyż wspiera ona koordynację ręka-oko.
- Skakanie – wzmocnij mięśnie nóg, pokazując młodemu człowiekowi, jak skacze się do przodu i tyłu.
- Wspinaczka – zabierz dziecko na plac zabaw i pozwól mu wejść na niską ściankę wspinaczkową.
- Zabawy z chodzeniem – pokaż dziecku, że można różnie układać stopy podczas ruchu. Zachęć je, aby chodziło na palcach lub piętach.
Motoryka duża u dzieci (2-3 lata)
W miarę upływu czasu trzeba podnosić trudność wykonywanych ćwiczeń, aby stymulować rozwój młodego człowieka.
- Bieganie – zachęć pociechę do biegu na czas lub między przeszkodami.
- Skakanie przez przeszkody – ułóż na podłodze woreczki z ryżem i pokaż dziecku, jak je przeskakiwać.
- Rzucanie i chwytanie – zabawę z poprzedniego etapu warto urozmaicić, zwiększając odległość między sobą a pociechą.
- Rowerek – to dobry moment, aby nauczyć dziecko korzystania z biegowego rowerku lub hulajnogi.
- Chodzenie po niskiej ławce – to prosty sposób, aby wytrenować umiejętność zachowania równowagi.
Motoryka duża u przedszkolaków (3-6 lat)
W tym wieku można wprowadzić gry zespołowe, które uatrakcyjnią aktywność fizyczną.
- Gry zespołowe – opiekunowie w przedszkolu często zachęcają dzieci do gry w dwa ognie lub kopania piłki.
- Skakanie na skakance – stanowi prosty sposób na wzmocnienie mięśni nóg i koordynacji ruchowej.
- Jazda na rowerze – do rowerka należy przymocować boczne koła, które zapewniają młodemu człowiekowi lepszą stabilizację na drodze.
- Wspinaczka – starsze dziecko może wspinać się na wyższe ścianki pod kontrolą osób dorosłych.
W jaki sposób rozwijać motorykę dużą?
Większość dzieci lubi zabawki. Motoryka duża może rozwijać się z ich wykorzystaniem. Dużą popularnością cieszą się huśtawki drewniane. Przymocuj je do ściany w domu lub na tarasie. Dziecko korzystając z nich, uczy się koordynacji ruchowej i wzmacnia mięśnie. Jednocześnie świetnie się przy tym bawi. Mniejsze huśtawki drewniane zaprojektowano dla niemowląt, które uczą się w nich siedzieć. Leżaczki zaś stworzono z myślą o starszych dzieciach, które mogą samodzielnie wymachiwać nogami, aby je wprawić w ruch.
Kołyski drewniane zdadzą egzamin w przypadku młodszych dzieci (do 6. miesiąca życia). Nie tylko ułatwiają ich usypianie, ale też ćwiczą motorykę dużą w niezwykle delikatny sposób.