Koordynacja wzrokowo-ruchowa polega na korzystaniu z bodźców wizualnych przy wykonywaniu obszernych ruchów całego ciała, a koordynacja oko-ręka to wykorzystywanie bodźców wizualnych podczas wykonywania czynności za pomocą rąk. Dzięki nim potrafimy pisać na klawiaturze komputera, wybrać odpowiednią aplikację na smartfonie, rozplątywać włosy i wiązać sznurówki w butach. Prawidłowa koordynacja wzrokowo-ruchowa umożliwia wykonywanie wielu codziennych czynności. Pozwala zdobywać nowe przydatne umiejętności i wykorzystywać je podczas pracy czy uprawiania sportu. Na czym polega usprawnianie koordynacji wzrokowo-ruchowej?
Czym jest koordynacja wzrokowo-ruchowa oraz koordynacja oko-ręka?
Koordynacja oko-ręka pozwala nam wykonywać precyzyjne czynności za pomocą rąk dzięki temu, że kontrolujemy ich przebieg przy użyciu wzroku. Patrzymy na ekran monitora i widzimy literówkę w tekście, przez co nasze palce najeżdżają na nią kursorem i wprowadzają korektę. W trakcie gry w badmintona oceniamy, w którą stronę leci lotka i podbiegamy do niej, aby odbić ją paletką – to koordynacja wzrokowo-ruchowa. Niestety, czasem pojawiają się problemy z koordynacją ręka-oko bądź z koordynacją wzrokowo-ruchową, które mają daleko idące konsekwencje.
Specjaliści podkreślają, że koordynacja wzrokowo-ruchowa stanowi złożoną umiejętność. Z jednej strony nasze oczy starają się monitorować sytuację, aby wykorzystać napływające bodźce do poprawnego wykonania zadania. Z drugiej liczy się dobrze działająca motoryka mała, która umożliwia precyzyjne ruchy dłoni i palców, a także motoryka duża Kiedy percepcja wzrokowo-ruchowa odbiega od przyjętych norm, dziecko miewa problemy z nauką i wykonywaniem codziennych czynności. Trudności przysparza mu założenie szalika, zapięcie guzików w koszuli, związanie włosów frotką, rzucanie czy utrzymanie równowagi podczas ruchu etc.
Problemy z koordynacją ręka-oko znacząco ograniczają rozwój dziecka i jego codzienne funkcjonowanie. Percepcję wzrokowo-ruchową wykorzystujemy bowiem na wiele sposobów – podczas obsługi urządzeń elektronicznych, uprawiania sportów, pisania, rysowania, ubierania i mycia ciała. Jeśli pojawiają się objawy zaburzenia integracji sensorycznej, należy zgłosić się do specjalisty. Dokona on rzetelnej oceny, np. przeprowadzając stosowne testy, i na jej podstawie dobierze odpowiednie ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz koordynacji oko-ręka.
Dlaczego koordynacja ruchowa u dzieci jest istotna?
Koordynacja oko-ręka jest potrzebna dzieciom podczas nauki pisania i rysowania. Pozwala bowiem nakreślić odpowiednie kształty, które przypominają stosowne litery z alfabetu. Umożliwia też narysowanie domu, diagramu czy układu współrzędnych. Oko cały czas kontroluje, czy poprawnie wykonujemy zadanie. Jeśli dopuszczamy się pomyłki, ręka może to skorygować. Dobra koordynacja wzrokowo-ruchowa sprawia, że z czasem czynność pisania czy przerysowywania wykresów przebiega ze znaczną automatyzacją. Dzieje się tak wskutek regularnych treningów wzmacniających zręczność.
Percepcja wzrokowo-ruchowa jest wykorzystywana m.in. podczas pisania tekstu na klawiaturze komputera czy smartfona. Nasz wzrok pozwala kliknąć odpowiednią literkę i skorygować ewentualne błędy w treści.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa okazuje się niezastąpiona podczas prowadzenia samochodu. Trzeba nieustannie kontrolować sytuację na drodze, a w razie potrzeby skręcić w boczną uliczkę, aby ominąć remont drogi czy korek powstały po wypadku komunikacyjnym. Poza tym jako kierowca dbamy o to, żeby samochód znajdował się na środku pasa i nie zbaczał na sąsiedni. Jeśli u dzieci koordynacja ręka-oko zawodzi, w przyszłości mogą mieć problem z uzyskaniem prawa jazdy. Dziś wspomniany dokument nierzadko jest wymagany przez pracodawców podczas rekrutacji.
Problemy z koordynacją wzrokowo-ruchową uniemożliwiają dzieciom uprawianie sportu. Podczas meczu siatkówki nasz wzrok kontroluje lot piłki, pozwala nam do niej dobiec i ją odbić, zanim upadnie na parkiet. Widząc, że pojawia się zakręt na drodze, automatycznie skręcamy kierownicą roweru w odpowiednią stronę.
Zaburzenia koordynacji ręka-oko często dają się we znaki podczas umieszczania klucza w zamku. Niektóre dzieci nie potrafią nim trafić w otwór pod odpowiednim kątem. Utrudnia im to otwieranie i zamykanie mieszkania.
Powyższe przykłady pokazują, że rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej jest bardzo ważne dla przyszłości dziecka. Umożliwia mu ukończenie edukacji, zdobycie dobrze płatnej pracy i samodzielne funkcjonowanie w społeczeństwie.
Zaburzenia koordynacji ruchowej
Problemy z koordynacją ręka-oko miewają różne podłoże. Niekiedy wynikają z nieprawidłowego rozwoju wzroku lub zaburzeń w pracy mięśni. Zdarza się jednak, że nic nie zwiastuje trudności. Dziecko ma doskonały wzrok. Potrafi też poruszać rękami i palcami. Zaburzenia koordynacji ruchowej pojawiają się dopiero wówczas, gdy młody człowiek musi skoordynować bodźce wizualne z motoryką małą.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa ulega zaburzeniu, gdy dziecko:
- ma problemy z mięśniami,
- boryka się z zezem,
- cierpi z powodu niedowidzenia,
- zmaga się z hipotonią mięśni,
- cierpi z powodu zaburzeń pracy błędnika,
- ma uszkodzone obszary mózgu odpowiedzialne za umiejętności motoryczne,
- boryka się z uszkodzeniami obszarów mózgu, które odpowiadają za odbiór bodźców wizualnych.
Zaburzenia koordynacji ruchowej pociągają za sobą liczne konsekwencje. Wykazano, że:
- utrudniają naukę pisania, rysowania i czytania,
- uniemożliwiają uprawianie sportu,
- skutkują nieczytelnym pismem,
- przyczyniają się do problemów podczas kursu na prawo jazdy,
- prowadzą do pojawienia się błędów w notatkach i edytorach tekstu,
- utrudniają montaż prostych urządzeń, np. samodzielne złożenie routera czy włożenie karty SIM do smartfona,
- odbierają zdolność do samodzielnego funkcjonowania, niekiedy brak percepcji wzrokowo-ruchowej uniemożliwia mycie, zakładanie ubrań i jedzenie.
Zaburzenia koordynacji ruchowej niekiedy powiązane są z neuroróżnorodnością. Diagnozuje się je częściej u osób z ADHD, autyzmem i wysoką wrażliwością przetwarzania sensorycznego. Osoby neuroatypowe łatwiej się dekoncentrują. Mają słabszą pamięć roboczą i funkcje wykonawcze. Jeśli dostrzegasz, że u dziecka koordynacja ruchowo-wzrokowa przebiega nieprawidłowo, rozważ też diagnostykę u psychologa dziecięcego, który specjalizuje się w rozpoznawaniu autyzmu i ADHD.
Reasumując, zaburzenia ruchowe najczęściej obejmują problemy z:
- zakładaniem ubrań, zapinaniem guzików, wiązaniem szalika itp.,
- trudności w prawidłowym chwytaniu i rzucaniu przedmiotów, np. Frisbee,
- zachowaniem równowagi podczas stania na jednej nodze,
- posługiwaniem się prostymi przedmiotami, np. łyżką, widelcem czy nożem,
- rysowaniem, malowaniem, lepieniem z plasteliny,
- czytelnym pismem,
- uprawnianiem sportów np. odbijaniem lotki w trakcie gry w badmintona, skręcaniem podczas jazdy na rowerze itp.
Na szczęście z pomocą przychodzą ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, które dziecko może wykonywać pod okiem specjalisty, rodzica i nauczyciela. Zostaną one omówione w dalszej części artykułu.
Ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej i percepcji wzrokowej
Problemy z koordynacją wzrokowo-ruchową oraz koordynacją ręka-oko stanowią przesłankę do skorzystania z poradni psychologiczno-pedagogicznej. Zatrudnieni w niej specjaliści przeprowadzą stosowne testy, na podstawie których postawią diagnozę. Mogą zalecić terapię sensoryczną lub proste ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej. Warto pamiętać, że omawiane nieprawidłości często towarzyszą ADHD i zaburzeniom w spektrum autyzmu. W związku z tym zaleca się przeprowadzenie diagnostyki również w kierunku wspomnianych zaburzeń neurorozwojowych.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa może być rozwijana m.in. poprzez zabawy, które angażują młodego człowieka i sprawiają mu radość. Poniżej zostaną przedstawione przykładowe zadania, które możesz wykonać z dzieckiem w domowym zaciszu.
1. Ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej (oko-ręka) – układanie
- układanie puzzli,
- tworzenie budowli z klocków,
- formowanie konstrukcji z patyczków, np. drabinek,
- tworzenie frędzli z wełny,
- formowanie ludzików z kasztanów i żołędzi.
2. Ćwiczenia percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej – dobieranie figur do konturów na zabawce
3. Ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej (oko-ręka) – malowanie
- rysowanie szlaczków,
- szkicowanie człowieka,
- malowanie palcami,
- zamalowywanie połowy kartki,
- malowanie pędzlem linii pionowych, poziomych i łamanych,
- kolorowanie obrazków bez wychodzenia poza kontury.
4. Ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej (oko-ręka) – rysowanie
- malowanie kredą na tablicy,
- rysowanie na brystolu,
- tworzenie prac plastycznych w rytm muzyki.
5. Ćwiczenia percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej – wycinanie
- określonych kształtów,
- pasków o podanej szerokości.
6. Ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej (oko-ręka) – zabawy z obrazkami:
- szukanie i zaznaczanie ołówkiem różnic między obrazkami,
- szukanie brakującej części obrazka,
- układanie obrazków z tym samym symbolem w pary.
7. Ćwiczenia koordynacji wzrokowej i wzrokowo-ruchowej – zabawy ruchowe
- gra w badmintona,
- zabawy z woreczkami,
- przejście przez labirynt,
- ćwiczenia z podskokami w określonym kierunku.
Percepcja wzrokowo-ruchowa – jak jeszcze można ją rozwijać?
Percepcja wzrokowo-ruchowa może być rozwijana dzięki regularnym ćwiczeniom i zabawom. Ludzki mózg wykazuje bowiem neuroplastyczność. Oznacza to, że pod wpływem doświadczeń powstają nowe ścieżki neuronalne, które umacniamy poprzez systematyczny trening.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa najlepiej rozwija się poprzez zabawę. Młody człowiek nie czuje bowiem presji i nie traktuje zadań jako kolejnego obowiązku. Angażuje się w trening ręka-oko i odnosi kolejne sukcesy, które motywują go do dalszej pracy.
Drewniana gra memory z owocami i warzywami stanowi nie lada gratkę dla najmłodszych dzieci. Maluszki uczą się, jak wygląda truskawka i bakłażan. Poza tym doskonalą koordynację ręka-oko, dobierając memorki w pary z tą samą grafiką.
Drewniana układanka piramida wieża z kółek to zestaw, który składa się ze stabilnej podstawy i 7 dużych kolorowych kółek zadrukowanych dwustronnie. Dziecko uczy się układać wieżę zgodnie z instrukcją. Zapamiętuje kolory i rozróżnia mniejsze elementy od większych.
Drewniane puzzle literki dla dzieci uczą alfabetu. Stanowią ekologiczną zabawkę o charakterze edukacyjnym. Młody człowiek ma dopasować literę do grafiki ukazującej przedmiot, którego nazwa zaczyna się na tę literę. Zabawka wspiera koordynację ręka-oko i koncentrację.