Co to jest grafomotoryka?
Grafomotoryka to umiejętność kreślenia znaków graficznych, w tym liter oraz cyfr. Dorosłym pisanie czy rysowanie piktogramów wydaje się naturalną czynnością, niewymagającą specjalnego przygotowania. Ale w rzeczywistości grafomotoryka to bardzo skomplikowana kompetencja, wymagająca opanowania szeregu innych umiejętności, chociażby takich jak koordynacja oko-ręka czy motoryka mała.
Motoryka mała i motoryka duża – jak wpływa na grafomotorykę
Podstawową do prawidłowego i harmonijnego rozwoju dziecka jest motoryka duża. Opanowanie i koordynowanie ruchów całego ciała czy obszerne ruchy np. rękami i nogami są niezwykle istotne, nie tylko w kształtowaniu prawidłowej postawy ciała czy utrzymaniu równowagi, ale także w zdobywaniu kolejnych umiejętności. Ważne jest wspieranie i zachęcanie dziecka do ruchu: niemowlęta do raczkowania, czworakowania, a następnie nauki chodzenia, a starsze pociechy do skakania, biegania czy aktywności w ogrodzie lub na placu zabaw. Motoryka duża jest pierwszym krokiem do nauki pisania, ponieważ jest niezbędna do tego, aby sprawnie radzić sobie z motoryką małą.
Dobrze skoordynowane i precyzyjne ruchy palców i całej dłoni to motoryka mała. Szlifowanie tej umiejętności to kolejny krok do opanowania umiejętności grafomotorycznych. Warto proponować dziecku zabawy wymagające manipulowania różnymi przedmiotami. Sprawdzą się tu między innymi wszelkiego rodzaju sortery, układanki czy puzzle. Dodatkowo, podczas wykonywania takich czynności, dziecko nabywa i doskonali koordynację oko-ręka.
Główne problemy z grafomotoryką i ich przyczyny
Dzieci osiągają sprawność grafomotoryczną w różnym wieku, jest to kwestia indywidualna i zależy m.in. od ogólnego poziomu rozwoju, od stopnia opanowania motoryki dużej i małej czy od wprawy w rysowaniu i innych zabawach manualno-plastycznych.
Jednak pewne sygnały świadczą o tym, że mamy do czynienia z zaburzeniami grafomotoryki. Naszą uwagę powinno zwrócić to, że dziecko unika czynności wymagających dobrze opanowanej motoryki małej bądź ma z nimi spore trudności, czyli np. z zapinaniem guzików, sznurowaniem butów, wycinaniem nożyczkami. Dziecko może również niechętnie wykonywać prace plastyczne (wydzieranki, rysowanie, bawienie się różnymi masami jak plastelina i ciastolina), trzymać narzędzie pisarskie w nieprawidłowy sposób oraz stosować za słaby lub zbyt mocny docisk podczas prób odwzorowywania szlaczków i pisania. Dla niskiej sprawności grafomotorycznej charakterystyczne jest też częste wychodzenie poza linie podczas kolorowania czy rysowania po śladzie oraz kreślenie tzw. koślawych liter i cyfr.
Przyczyn problemów z grafomotoryką może być wiele. Będą to zarówno ogólne problemy rozwojowe dziecka, jak i niska sprawność fizyczna. Dużą przeszkodą w prawidłowym opanowaniu umiejętności grafomotorycznych będzie brak precyzji ruchów, zwłaszcza w obrębie dłoni. Niski poziom koncentracji oraz brak wyćwiczonej koordynacji oko-ręka są częstymi przyczynami trudności w nauce pisania. Czasem okazuje się, że dziecko ma problem z percepcją wzrokową, ocenianiem tego co widzi i wyciąganiem wniosków, a więc z analizą i syntezą wzrokową. Kolejnymi obszarami, które należy sprawdzić gdy występują zaburzenia grafomotoryczne, są wady wzroku oraz obniżone lub wzmożone napięcie mięśniowe.
W przypadku zaobserwowania powyższych problemów, należy udać się do specjalisty, który oceni występujące zaburzenia oraz zaproponuje odpowiednią terapię, zwaną terapią ręki. Warto pamiętać, że w domowym zaciszu również można (a nawet warto!) wspierać dziecko w nauce pisania, najlepiej w formie zabawy – o czym przeczytacie poniżej.
Jak rozwijać sprawność grafomotoryczną
Sprawność grafomotoryczna zależy od wielu czynników oraz od opanowania szeregu umiejętności. W pierwszej kolejności warto postawić na wzmocnienie ogólnej sprawności fizycznej dziecka. Zachęcaj dziecko do biegania, skakania, jazdy na rowerze i hulajnodze. Warto wprowadzić ćwiczenia sprawnościowe takie jak krążenia ramion, wymachy nogami, rzuty piłką oraz pokonywanie wyznaczonego toru przeszkód. Bardzo ważne jest także samodzielne wykonywanie codziennych czynności: mycie zębów, ubieranie się, czesanie, posługiwanie się sztućcami.
W kolejnym kroku dobrze skupić się na trenowaniu ruchów ręki i dłoni oraz na ich precyzji. Dobrą formą ćwiczeń będzie zamalowywanie powierzchni, najpierw dużych obszarów, aby wykonywać obszerne ruchy ręką. Stopniowo należy zmniejszać pole, które dziecko będzie kolorowało. W pracy nad dłonią pomocne będzie zgniatanie papierowych kulek, nawlekanie na nitkę koralików czy makaronu, wyklejanie i wylepianie obrazków, robienie wycinanek. Warto zachęcić maluchy do pomocy w pracach ogrodowych, podczas gotowania czy majsterkowania. W przypadku młodszych dzieci dobrym pomysłem będą wszelkie zabawy paluszkowe.
Pamiętaj, aby nie krytykować dziecka, gdy któreś czynności i ćwiczenia sprawiają mu trudność. Staraj się nie wyręczać pociechy, poczucie sprawczości i samodzielności to bardzo duży motywator!
Ćwiczenia grafomotoryczne
Cele ćwiczeń grafomotorycznych to między innymi usprawnienie pracy ręki, kształtowanie prawidłowego docisku narzędzia pisarskiego oraz poprawienie jakości pisma. Samodzielnie, w domu, możecie wykonywać proste ćwiczenia grafomotoryczne. Wystarczą do tego kartki oraz coś do pisania (flamaster, ołówek czy długopis). Poniżej przedstawiamy kilka propozycji.
Rysowanie po śladzie obrazków
Przygotuj na kartce prosty obrazek np. dom, drzewo, słońce i chmury. Wykonaj rysunek ołówkiem lub jasną kredką, stosuj linię przerywaną. Zadaniem dziecka jest samodzielne odtworzenie obrazka, podążając za przerywaną linią.
Szlaczki do rysowania
Narysuj kilka szlaczków, zostawiając pod każdym z nich wolne miejsce. Następnie dziecko stara się odtworzyć taki sam wzór poniżej Twojego. Jeśli dziecko nie radzi sobie jeszcze z samodzielnym rysowaniem szlaczków, wówczas zastosuj sposób z przerywaną linią, opisany powyżej.
Kolorowanie mozaiki
Grubym flamastrem wykonaj na kartce kilka poziomych, pionowych i skośnych linii. Następnie w każdym „okienku” mozaiki postaw kolorową kropkę (flamastrem lub kredką). Zadaniem dziecka jest pokolorowanie mozaiki z wykorzystaniem kolorów wskazanych przez dorosłego. Zachęć młodego człowieka do precyzyjnego kolorowania, aby jak najmniej „wychodził za kreskę”.
Łączenie kropek
Narysuj na kartce kilka kropek (mogą tworzyć konkretny wzór np. zygzak, koło, wielobok), a następnie poproś dziecko o połączenie kropek linią. Starszym dzieciom możesz stworzyć bardziej skomplikowane kompozycje, jedocześnie oznaczając prawidłową kolejność kropek cyframi bądź literami.
Odrysowywanie przedmiotów
Przygotuj przedmioty o różnych kształtach, a następnie poproś dziecko o odrysowanie wybranych obiektów na kartce. Możecie wykorzystać do tego ćwiczenia usprawniającego grafomotorykę np. własne dłonie i stopy.
Tablice grafomotoryczne
Aby urozmaicić ćwiczenia grafomotoryczne, możecie wykorzystać specjalne tablice, które mają wycięte wzory. Można wykorzystywać je na wiele sposobów: od wodzenia palcem po wyciętych kształtach, wypełniania wzorów np. ciastoliną, po pisanie szlaczków wewnątrz tabliczki oraz przerysowywanie przedstawionego wzoru na kartce obok.