Każdy rodzic czeka na ten wyjątkowy moment, gdy dziecko wypowie pierwsze słowo. Większość opiekunów marzy, aby był to wyraz: mama lub tata. Kiedy ta chwila nie następuje, pojawia się niepokój. Rodzic zastanawia się, jak przebiega rozwój mowy u dziecka i czy nadszedł moment, aby skorzystać z pomocy logopedy. Na szczęście większość maluchów zdolności lingwistyczne nabywa we własnym tempie, które mieści się w normie. Sprawdź, jak możesz wspomóc rozwój mowy u dziecka poprzez odpowiednie podejście, gry i zabawy!
Czym jest mowa?
Czy wiesz, że człowiek jest jedyną istotą żywą, która wykształciła mowę jako system porozumiewania się między członkami grupy? Wydawanie określonych dźwięków, które składają się na słowa rozumiane przez daną społeczność, pozwala wyrazić emocje, potrzeby, obawy i nawiązać bliskościowe relacje. Specjaliści zauważyli, że rozwój mowy u dzieci przebiega w indywidualnym tempie. Jeśli nawet dostrzegasz pewne opóźnienie tego procesu, to stosunkowo rzadko masz do czynienia z zaburzeniem. Niemniej zawsze warto upewnić się, zasięgając porady specjalisty.
Mowa jest różnie definiowana poprzez poszczególne gałęzi nauki. Z punktu widzenia socjologii określa się jako środek porozumiewania się między ludźmi. Służy bowiem do przekazywania informacji, wyrażania uczuć i brania udziału w dyskusji. Pod terminem mowa kryje się wprowadzony społecznie system znaków, dźwięków, zasad gramatycznych, który pozostaje charakterystyczny dla danej kultury.
Dla językoznawców mowa stanowi system symboli dźwiękowych. Rozwinęła się dzięki temu, że człowiek jako gatunek opanował umiejętność myślenia abstrakcyjnego i tworzenia pojęć. Pozostają one zrozumiałe dla innych, przez co mogą zostać przez nich odebrane.
Logopeda definiuje mowę jako indywidualną czynność, do której potrzebujemy sprawnie działających:
- narządu słuchu,
- ośrodka mowy w mózgu,
- narzędzi artykulacyjnych.
Ponadto kluczową rolę odgrywa częsty kontakt z językiem. Logopedzi wśród cech mowy wyróżniają: zabarwienie emocjonalne (tonacja, barwa), zasób słów, poprawność gramatyczną, wyrazistość, płynność i tempo.
Etapy rozwoju mowy dzieci
Zastanawiasz się, jak przebiega rozwój mowy dziecka? Tabela zakłada, że odbywa się on stopniowo według określonego schematu. Istnieją 4 etapy rozwoju mowy dziecka, które mają swoją specyfikę. Przyjmuje się, że przypadają na określony wiek młodego człowieka, przy czym są to wartości uśrednione. U niektórych pierwsze dźwięki, słowa i zdania pojawiają się szybciej, u innych zaś poszczególne procesy przebiegają z lekkim opóźnieniem. Dopóki nie jest ono znaczne, zazwyczaj nie ma powodów do niepokoju, ale zawsze warto skonsultować się z logopedą.
Etap melodii
Rozwój mowy u niemowlaka rozpoczyna się od głużenia, które przypada na 0.-5. miesiąc życia. Wspomniany etap charakteryzuje się tym, że dźwięki wydawane przez narząd artykulacyjny dziecka pozostają zbliżone do głoski g. Między 6. a 9. miesiącem życia następuje gaworzenie, które polega na tym, że maluch powtarza ciągi sylabowe pozbawione znaczenia – np. mamama, sasasa, popopo.
Etap pierwszych słów
Między 10. a 18. miesiącem życia dziecko uczy się wypowiadać pierwsze słowa. Są one stosunkowo proste. Przeciętna dziewczynka, która ma 1,5 roku, zna 112 wyrazów, podczas gdy chłopiec 75.
Etap kombinacji słów
Trwa od 18. do 24. miesiąca życia i charakteryzuje się tym, że dziecko uczy się łączyć ze sobą proste wyrazy. Np. mama da pić, mama kot. 2-letnia pociecha zna zazwyczaj kilka kombinacji słów.
Etap zdań i rozmowy
3-letnie dziecko przede wszystkim posługuje się zdaniami prostymi, które z czasem stają się coraz bardziej złożone. Młody człowiek uczy się sztuki komunikacji w sposób naturalny, chłonąc zasady gramatyczne ze swojego otoczenia. Podstawy języka zazwyczaj udaje się opanować do 4.-5. roku życia.
Jak wspierać rozwój mowy dziecka?
Rozwój mowy u dzieci przebiega w różnym tempie. Zazwyczaj jednak mieści się w przyjętej normie. Jeśli chcesz wspomóc ten naturalny proces, stwórz odpowiednie środowisko do nauki języka. Dziecko potrzebuje kontaktu z różnymi słowami i sformułowaniami. Chce też nawiązać z Tobą dialog, dlatego uważnie słuchaj tego, co mówi. W trakcie rozmowy utrzymuj z nim kontakt wzrokowy i bądź responsywny/-a. Rozwój mowy u dzieci mogą też wesprzeć odpowiednie gry i zabawy. Maria Montessori zauważyła, że młodzi ludzie najlepiej uczą się, gdy zapewni im się wolność poznawania siebie.
Gry i zabawy stymulujące rozwój mowy dziecka
Stymulowanie rozwoju mowy przez rodziców jest bardzo ważne. Specjaliści zauważyli, że najlepsze rezultaty przynoszą aktywności, które opierają się na grach i zabawach. Jak wykorzystać wyniki badań naukowych w praktyce?
Rozwój mowy u dzieci stymuluje śpiewanie piosenek. Nie ma znaczenia, jakimi zdolnościami wokalnymi dysponujesz. Twoja pociecha nie będzie Cię oceniać, lecz ucieszy się, gdy zanucisz jej kołysankę. Możesz śpiewać dziecku już na etapie ciąży, oswajając je ze swoim głosem. Gdy przyjdzie na świat, poczuje się bezpieczniej, znając jego barwę.
Zauważono, że rozwój mowy u dzieci przebiega efektywniej, gdy czyta im się książeczki. Młodzi ludzie oswajają się wówczas w naturalny sposób z bogactwem słów i melodią języka. Wspólna lektura działa też kojąco i uspokajająco na dziecko. Ułatwia mu zasypianie. Bajki możesz czytać już niemowlakowi, ponieważ Twoja pociecha znacznie szybciej zaczyna rozumieć mowę, aniżeli się nią posługiwać. Gdy dziecko podrośnie i zacznie eksplorować świat, sięgnij po kolorowe książeczki z twardymi stronami i zaokrąglonymi brzegami. Dzięki temu nie zrobi sobie nimi krzywdy.
Pokazuj dziecku różne kolorowe obrazki i mów: to jest pies, kot, koń, auto etc. Następnie zachęć je, aby powtarzało te nazwy, gdy Ty wskazujesz ilustrację. Chwal je za każdy sukces, stosując pozytywne wzmocnienie. Jeśli maluch popełni błąd, nie krytykuj go, ale skoryguj jego wypowiedź. Po prostu powiedz: masz rację, to jest kot.
Sorter kształtów i kolorów to niezwykle przydatna zabawka, która powstała z inspiracji metodą Marii Montessori. Warto postawić na zestaw z naturalnego drewna, który jest bezpieczny i ekologiczny. Składa się z dużego sortera, na którym układa się kółeczka różniące się nadrukowanym kształtem i kolorem. Młody człowiek, korzystając z tej zabawki, zdobywa wiele przydatnych umiejętności. Uczy się kolorów, kształtów i ich nazw. Trenuje też swoją małą rączkę. Starsze dziecko warto zachęcić do przeliczania poszczególnych kolorów i kształtów w sorterze. Zabawkę można wykorzystać także jako układankę lewopółkulową oraz zestaw do tworzenia sekwencji – przydatne wskazówki znajdują się w dołączonej broszurce.
Puzzle progresywne Przyroda oraz Pojazdy przyciągają oko kolorowymi i błyszczącymi grafikami na tle matowego drewna, a także zachęcają do nauki łączenia ze sobą poszczególnych elementów. Zróżnicowany stopień trudności sprawia, że są to idealne puzzle dla małych odkrywców. Dla starszych dzieci przygotowane zostały 4 scenariusze zabaw, które skoncentrowane są głównie na wspieraniu rozwoju mowy i komunikacji. Zachęcają do tworzenia prostych zdań, zabawy w skojarzenia czy układania historyjek.
Inne sposoby na wspomaganie rozwoju mowy u dzieci
Rozwój mowy u dzieci przebiega poprzez naśladownictwo. Nie da się nauczyć języka, nie obcując z nim na co dzień. Młody człowiek musi poznać jego melodię, tempo itp. Przyswaja przydatną wiedzę, gdy rodzice z nim rozmawiają. Już do niemowlaka możesz mówić, gdy go przewijasz, myjesz, karmisz, czy tulisz. Pokazuj mu różne rzeczy i opowiadaj, co to jest. Używaj prostych zdań, ale posługuj się poprawną polszczyzną. Rozwój mowy u dzieci nie przebiega prawidłowo, gdy celowo zniekształcasz słowa. Nie wspieraj złych nawyków u swoich pociech, ponieważ później trudno je wykorzenić. Mówiąc do dziecka, utrzymuj kontakt wzrokowy. Kiedy maluch patrzy się na Twoją twarz, może naśladować ruchy żuchwy itp. Reaguj, gdy młody człowiek chce Ci coś powiedzieć, nawet gdy posługuje się głużeniem czy gaworzeniem.
Zastanawiasz się, jak jeszcze możesz wspomóc rozwój mowy u dzieci? Twojej uwadze polecamy pokazywanie palcem wskazującym różnych przedmiotów. Wspomnianą czynność połącz z opowiadaniem o nich. Z czasem młody człowiek uczy się, jak wygląda łyżka, kot czy kwiatek. Zaczyna samodzielnie odtwarzać słowa, które nabył w wyniku codziennych interakcji z opiekunami.
Nie każda mama może i chce karmić piersią. Nie ma w tym nic złego. Jeśli jednak decydujesz się na to rozwiązanie, wiedz, że niesie korzyści dla rozwoju mowy dziecka. Podczas ssania piersi maluch uczy się pionizacji języka, ćwiczy mięsień okrężny warg i wykonuje ruchy żuchwy. Jeśli masz jakiekolwiek trudności, skorzystaj z pomocy specjalistów. Niekiedy, aby dziecko zaczęło ssać pierś, trzeba podciąć krótkie wędzidełko języka. Wspomniany zabieg w dłuższej perspektywie ułatwi też rozwój mowy. Jeśli nie wiesz, jak przystawić dziecko do piersi, pomoże w tym doradca laktacyjny.
Bibliografia
- Albert R. R.; Schwade J.A., Goldstein M.H.; The social functions of babbling: acoustic and contextual characteristics that facilitiate maternal responsiveness; Developmental Science, 21 (5), 2018
- Tarkowski Z.; Dziecko nie mówi. Dlaczego? Czy i kiedy zacznie?; Wydawnictwo Harmonia, 2018